NWO, Discriminatie en de Simpsonparadox

Begin jaren ’70 was er ophef in de media: de Universiteit van Californië in Berkeley discrimineerde bij het toelaten van studenten. De toelatingscijfers van 1973 waren duidelijk:

Aantal kandidaten Toegelaten
Mannen 8442 44%
Vrouwen 4321 35%

Mannen worden vaker toegelaten dan vrouwen. Met een statistische toets is na te gaan of deze cijfers niet gewoon toeval hadden kunnen zijn. Er zijn verschillende toetsen die geschikt zijn voor dit soort analyses (de een wat geschikter dan de ander), zoals de chi-kwadraat toets (eventueel met continuïteitscorrectie) of de exacte toets van Fisher. Welke geschikte toets je ook neemt, het antwoord is duidelijk: de kans dat deze vrouwonvriendelijke resultaten het gevolg van toeval zijn is verwaarloosbaar klein: kleiner dan 1 op een miljard.

Een rechtzaak volgde vanwege dit overduidelijk geval van discriminatie. Een team van statistici uit Berkeley, onder leiding van Peter Bickel, besloot de data nader te bestuderen. Hun conclusie, beschreven in het paper “Sex Bias in Graduate Admissions: Data from Berkeley” (paywall) in Science, is duidelijk: er is helemaal geen sprake van discriminatie.

Wat was het geval? Vrouwen bleken zich, in het algemeen, aan te melden voor studies waarbij een lager toelatingspercentage gold vergeleken bij de studies die voor mannen populair waren. Zo was er een faculteit (faculteit ‘B’ noemt Wikipedia deze; ik kan de data van Bickel et al zelf ook niet inzien vanwege de paywall) waar bijna twee-derde van de aanmeldingen gehonoreerd werden, terwijl bij een andere faculteit (‘E’) slechts een kwart werd toegelaten. En wat bleek: de toegankelijke faculteit B was veel populairder bij mannen (560 aanmeldingen) dan bij vrouwen (25 aanmeldingen) terwijl de strenge faculteit E twee keer zo veel vrouwen (393 stuks) als mannen (191 stuks) moest beoordelen. Indien rekening gehouden werd met de verschillen in strengheid van de verschillende faculteiten, verdween de discriminatie volledig. (Sterker nog: bij vier van de zes faculteit lag het toelatingspercentage van vrouwen hoger dan dat van mannen).

Dit fenomeen staat bekend als de Simpsonparadox, vernoemd naar de Britse statisticus Edward Simpson die in 1951 een paper getiteld “The Interpretation of Interaction in Contingency Tables” publiceerde (semi-paywall). Dit femomeen is breed bekend.

Tot zo ver de jaren ’70. September 2015 was er ophef in de (sociale) media: NWO discrimineert bij het toekennen van onderzoeksbeurzen. In opdracht van NWO zelf, hebben Leidse psychologen Romy van der Lee en Naomi Ellemers zich verdiept in de door NWO toegekende subsidies van de rondes van het VENI-subsidieschema uit 2010-2012. Hun paper “Gender contributes to personal research funding success in The Netherlands” (paywall, maar het ‘supplementary material’ is dan weer wel gratis) verscheen onlangs in PNAS. De cijfers zijn duidelijk:

Aantal Beursaanvragen toegekend
Mannen 1635 17,7%
Vrouwen 1188 14,9%

De cijfers zijn wellicht niet zo overduidelijk als die van het voorbeeld uit Berkeley, maar mannen krijgen inderdaad relatief vaker een beurs toegekend. De auteurs zelf schrijven “The success rate was systematically lower for female applicants than for male applicants [14.9% vs. 17.7%; χ2(1) = 4.01, P = 0.045, Cramer’s V = 0.04]”. De p-waarde zit nèt onder de magische 5%-grens, dus het is significant, dus het is bewezen: NWO discrimineert! Althans, dat was de strekking van de krantenkoppen. Maar zo simpel ligt het niet. Op de hier gebruikte methodiek kom ik onderaan deze post nog terug, maar mijn hoofdbezwaar is dat hier ook duidelijk sprake is van de Simpsonparadox.

In de online tabel zijn de toekenningspercentages uitgesplitst naar de 9 verschillende onderzoeksprogramma’s van NWO. En wat blijkt: er is zowel een enorm verschil in het aandeel van vrouwen bij de aanvragen per programma (variërend van 11% tot 51%) als een enorm verschil in honoreringskans per programma (variërend van 13% tot 26%):

Relatie percentage vrouwelijke aanvragers (horizontaal) en honoreringskans (verticaal)
Relatie percentage vrouwelijke aanvragers (horizontaal) en totale honoreringskans (mannen & vrouwen gezamenlijk) (verticaal)

Het aandeel vrouwelijke aanvragers is het hoogst bij ZonMW (gezondheidswetenschappen) en MaGW (Maatschappij- en Gedragswetenschappen) en dit zijn precies de twee programma’s met de slechtste honoreringskans. Het aandeel vrouwelijke aanvragers is het laagst bij Natuurkunde (een bedroevende 11%), het programma met de hoogste honoreringskans.

Van de negen programma’s zijn er vier waarbij vrouwen een hoger honoreringspercentage hebben dan mannen: Exacte wetenschappen, Geesteswetenschappen, ‘Technologiestichting STW’ en ‘Gebiedsoverschreidend’. Bij de overige vijf programma’s, Scheikunde, Natuurkunde, Aard- en Levenswetenschappen, MaGW en ZonMW, halen mannen net betere resultaten.  In geen der gebieden is het verschil zodanig dat – ermee rekening houdend dat meervoudige toetsen worden uitgevoerd – het verschil significant genoemd kan worden.

Oftewel: het discriminatievermoeden wordt in dit geval niet zo extreem sterk onderuit gehaald als in het klassieke voorbeeld uit Berkeley, maar wel sterk genoeg om te zien dat er niet geconcludeerd kan worden, op basis van deze data, dat er sprake is van discriminatie. NB: het tegendeel – er is geen sprake van discriminatie – kan ook niet geconcludeerd worden. De enige conclusie is dat uit de cijfers geen solide conclusie te trekken valt.

Tot zover de Simpsonparadox bij de NWO-cijfers. Nog enkele andere opmerkingen:

1) De cijfers per NWO-programma duiden naar mijn mening wel op een vorm van geïnstitutionaliseerde discriminatie: in geen van de negen onderzoeksprogramma’s vormen vrouwen de duidelijke meerderheid terwijl er in vier van de negen programma’s minstens twee keer zo veel mannen een aanvraag doen als vrouwen. Dit zijn nog steeds de bètarichtingen als scheikunde, natuurkunde, exacte wetenschappen en technologie (STW). Maar die vorm van discriminatie valt NWO niet (direct) aan te rekenen: dat is een maatschappelijk probleem dat op alle niveaus aangepakt moet worden. Het land heeft meer Ionicas Smeets, Ashas ten Broeke, Hannahs Fry en genderneutraal voedsel nodig, maar de rol die NWO daarin kan spelen is beperkt.

2) Ik zou nog terugkomen op de zin “The success rate was systematically lower for female applicants than for male applicants [14.9% vs. 17.7%; χ2(1) = 4.01, P = 0.045, Cramer’s V = 0.04]”. Bij deze. De chi-kwadraattoets is niet de meest geschikte toets om toe te passen bij 2×2 tabellen met frequenties. Dit omdat de chi-kwadraat een zogenaamde asymptotische toets is: hoe kleiner de frequenties in de tabel, hoe onnauwkeuriger de data. Een veelgebruikte correctie die die onnauwkeurigheid deels weghaalt, is die van Yates. Als je die toepast, verandert de p-waarde minimaal (want we werken hier met best grote frequenties): van 0,045 naar 0,051. Het verschil is minimaal, maar het springt wel nèt over de magische 5%. Als je met grote stelligheid een p-waarde vlak onder 5% als een duidelijk effect presenteert, zou je met dezelfde stelligheid een p-waarde daar vlak boven als “geen effect gevonden” moeten afdoen. Een ander alternatief – en beter omdat het geen asymptotische benadering is – is de exacte toets van Fisher. Deze geeft p = 0,046 (hoera! net aan de significante kant!). Er is eigenlijk geen enkele reden om de Fishertoets niet te gebruiken. Het enige nadeel is dat deze computationeel veel zwaarder is dan de chi-kwadraat toets. Dat was een terecht nadeel in de jaren ’20, toen Fisher die test ontwikkelde en Turing de moderne computer nog niet had uitgevonden. Anno 2015, kost de Fishertoets op deze data mijn computer 3 milliseconden.

3) Niet alleen is de p-waarde net wel/net niet significant, de effectgrootte is minimaal: Cramer’s V was gelijk aan 0,04. Als er al een verschil zou zijn tussen toelatingskansen van mannen en vrouwen, dan zou dit verschil erg klein zijn. Een klein beetje discriminatie is natuurlijk nog steeds ongewenst, maar de combinatie van minieme effectgrootte en nauwelijks significante p-waarde vereisen een veel voorzichtigere conclusie dan de conclusie “The data reported herein provide compelling evidence of gender bias in personal grant applications to obtain research funding.” van Van der Lee en Ellemers. (Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de auteurs nog andere zaken bekeken dan alleen de 2×2 tabel die ik hier besproken heb. Maar ook met die extra gegevens is er geen statistische aanleiding tot grootspraak.)

4) De auteurs hebben de VENI-data van 2010, 2011 en 2012 bekeken. We zijn inmiddels alweer even verder. Zo kregen in 2015 14,9% van de vrouwen en ‘slechts’ 13,9% van de mannen de door hun gewenste beurs. Zou dit jaar bij de analyse betrokken zijn dan was – zelfs met de oppervlakkige chi-kwadraattoets die Van der Lee en Ellemers hebben toegepast – er niks overgebleven van de significante resultaten.

5) Los van de discussie over discriminatie laten de cijfers wel een schokkend iets zien: zowel voor mannen als voor vrouwen is het honoreringspercentage extreem laag. Dit houdt in dat er jaarlijks honderden wetenschappers zijn die enkele maanden van hun academisch leven besteden aan het schrijven van een voorstel dat uiteindelijk de prullenbak in gaat. Daar gaan dus duizenden en duizenden manuren èn vrouwuren aan verloren. Inmiddels wijst onderzoek na onderzoek uit dat de huidige manier van wetenschappelijke subsidies mogelijk meer nadelen dan voordelen heeft.

6) Deze hele discussie kent wat nare kanten – zo komen er wéér twee sociaal psychologen in het nieuws vanwege rammelend statistisch onderzoek – maar kan mogelijk ook tot goede ontwikkelingen leiden: zoals Daniël Lakens en Rolf Hut vandaag al in de Volkskrant schreven: het is een goede zaak dat NWO de aanvraagprocedure gender-neutraal maakt.

7) Als iemand weet waarom beide Volkskrantartikelen hierover (1 en 2) vergezeld gaan van een foto onze Koningin, dan hoor ik het graag. Ik zie de link tussen discriminatie, wetenschap en Máxima niet zo…

Deze blogpost is mede tot stand gekomen dankzij discussies met o.a. Daniël LakensMenno de Guisepe, enkele andere twittergebruikers en wat mailwisselingen met collega’s binnen en buiten Groningen. Mijn dank hiervoor.

19 thoughts on “NWO, Discriminatie en de Simpsonparadox”

  1. Dank voor de interessante uitwerking. Het was netjes geweest om mijn naam te vermelden want de crux van het betoog (Simpsonparadox) en de uitweiding over de Fisher-toets heb ik je aangedragen.

    In het rapport (http://tinyurl.com/nwomv) zijn overigens nog vele punten die vragen oproepen. Zo is de indeling per groepen (1: M=V, 2: V>M, 3: V0,05). Deze indeling is arbitrair.

    Een betere indeling is naar wetenschapsdomein, zoals ook beschreven op p.24 van het rapport. (GW MaGW = Alfa/Gamma, CW EW N STW = Beta, ALW ZonMw = Levensw., GO = interdisciplinair). Op deze manier blijft er echter weinig over van de vermeende verschillen: Alfa/Gamma: P=0,541
    Beta: P=0,511
    Levensw: P = 0,001
    Interdisciplinair: P = 0,065

    Kortom, alleen bij levenswetenschappen kan je spreken van een significant honoreringsverschil tussen man en vrouw. Maar dit is nu juist het domein waar (1) veel vrouwen aanvragen en (2) overall veel aanvragen afgewezen moeten worden wegens honoreringsquota. Zoals hierboven zo mooi beschreven, de Simpsonsparadox.

    Helaas staat in het verslag ook nergens vermeldt wat de bovengrenzen zijn van de honoreringsquota, en of deze überhaupt zijn gehaald. Zo kan het zijn dat honorering bij bepaalde vakgebieden gemakkelijker was omdat het quota opgevuld moest worden, en er proportioneel meer mannen(/vrouwen) instroomden.

    We hebben ook niet de complete data van jaar-tot-jaar tot onze beschikking. Indien het aantal aanvragen en/of honoreringen sterk fluctueert van jaar tot jaar kan hier wederom de Simpsonparadox insluipen.

    Tot slot stemmen de honoreringen van Tabel 2.1 (p26) niet overeen met de honoreringen van Tabel 2.3 (p30). De aantallen aanvragen kloppen wél, en het is niet duidelijk wat er dan is weggelaten.

    De honoreringsdata van Tabel 2.1 is uiteindelijk in de conclusie (en het nieuws) gekomen. Indien we de honoreringsdata van Tabel 2.3 uitwerken komen we op een mannelijke honorering van 14,3 procent en een vrouwelijke honorering van 11,9 procent. In dit geval hebben we echter geen magere p-waarde van 0,043 maar een nog slechtere van 0,056. Groter dan 0,05 en dus niet nieuwswaardig.

    Dan blijft de vraag wat de werkelijke cijfers zijn.

    1. Hoi Menno, de Simpsons paradox werd via enkele mails tussen onderzoekers al genoemd om 14:25, voordat jij het op Twitter ook opmerkte. Great minds think alike!

    2. Hoi Menno,

      Ik had o.a. via mail ook al een (gedetailleerde) discussie over de Simpsonparadox, en onafhankelijk van jouw tweets waren er ook enkele andere over. Hetzelfde voor de exacte toets van Fisher: die had ik zelf ook al berekend voordat jij hem noemde. Ik was gisteravond vooral moe en wou naar bed, dus ik had geen zin meer om gedetailleerd na te zoeken welke namen ik moest bedanken 🙂 Een algemeen “dank aan allen” volstond vond ik wel, maar ik zal je toevoegen.

      Interessante analyse om het uit te splitsen in wetenschapsdomein. Ook dan gebeurt er inderdaad niks significants meer. De discrepantie tussen tabel 2.1 en 2.3 was mij niet opgevallen – ik had me beperkt tot het PNAS-paper, en daar staan die discrepanties niet in.

  2. Dank voor je fijne uitleg Casper! Vwb die foto’s – ik heb ze niet zelf uitgekozen maar voel me natuurlijk wel een beetje verantwoordelijk: de ietwat banale reden is (naar ik aanneem) dat dit de foto is die je krijgt als je Naomi Ellemers opzoekt in het archief… Bij zo’n online stuk plaatsen we altijd een foto, en dit soort ‘abstracte’ onderwerpen zijn tamelijk lastig te illustreren, zeker zonder te vervallen in clichébeeld als anonieme vrouwen die op de rug gezien over een non-descripte campus lopen. En ik dacht inderdaad ook al: wie is toch die mevrouw die naast Naomi Ellemers mag staan? 😉

    1. Dank voor de reactie. Ik vermoedde al dat het zo’n soort reden zal zijn. Ik had zelf ook nog gezocht voor een plaatje bij m’n blog, maar kwam ook niet veel verder dan de cliché-plaatjes. Maar goed, dit was verder met afstand het onbelangrijkste stukje van m’n post 🙂

  3. Hallo Casper,

    Dank voor je antwoord. Ik ben nog een aantal kruistabellen aan het doorrekenen waar enkele data ‘zoek’ is. Mogelijk dat van der Lee en Ellemers bepaalde data weggelaten hebben, maar dat staat dan weer niet in het rapport. Met zo’n marginale p-waarde kan dat net een verschil maken.

    1. “Mogelijk dat van der Lee en Ellemers bepaalde data weggelaten hebben, maar dat staat dan weer niet in het rapport.”

      Als het goed is zouden ze dat dan hebben vermeld in hun stuk. In Ellemers’ eigen woorden:

      “Hierbij is het normaal om gebruik te maken van voorstudies, verkennende data-analyses, en uittesten van bruikbare metingen, om daarna alleen verder te gaan met procedures en metingen die goed blijken te werken. Zoals ook in het eindrapport van de commissie Levelt wordt aangegeven is dit op zich helemaal geen probleem.
      Er is sprake van ‘sloppy science’ als over deze verkennende fase niets gezegd wordt in het onderzoeksverslag, of als verkennend onderzoek wordt gebruikt om definitieve conclusies te trekken”

      bron:http://www.mareonline.nl/archive/2012/12/12/opinie-hoe-nu-verder

  4. Interessant stuk om te lezen! Misschien ook belangrijk om te vermelden is dat het NWO rapport ten onrechte spreekt van 33 vrouwen die eigenlijk een Veni hadden moeten krijgen om de gender bias te laten verdwijnen… Deze berekening van mij (http://imgur.com/3yw7qBh) laat zien dat dit maar 12 is… de twee redenen voor dit verschil is dat het rapport geen rekening houdt met de verschillen per discipline en ook niet dat voor iedere extra vrouw die een veni krijgt, er een man minder is die een veni kan krijgen… in het rapport is simpelweg het slagingspercentage bij mannen vermenigvuldigt met het totaal aantal vrouwen, een berekening die een verkeerd beeld geeft van de feiten…. het verschil van 33 naar 12 lijkt mij vrij groot…

    1. Deze vergissing was niet opgetreden indien Ellemers en van der Lee met een Man/Vrouw ratio hadden gerekend in plaats van Man% en Vrouw%.

      Dit is nog duidelijker te zien in Fig 2.2 – Fig 2.4 van het NWO rapport. De lijnen voor Man en Vrouw vertonen immers niks verschillends, want Man + Vrouw samen is altijd 100%. Hier had dus beter uitsluitend de Man/Vrouw ratio weergegeven kunnen worden.

  5. Onafhankelijk van de statistieke kwesties – daarbij vertrouw ik jullie helemaal – beschouw ik de publicatie als een pyrrusoverwinning voor de Gender Studies:

    Van der Lee en Ellemers betogen dat vrouwen (statistiek significant) slechtere cijfers op het criterium “kwaliteit van de onderzoeker” krijgen; verder zou de taal mannelijk gecontamineerd zijn.

    In hun verklaring (vanaf blz. 4) hebben zij het over drie soorten mechanismes: Ten eerste zouden de leden van de beoordelingscommissie in verband met de drukte heel kwetsbaar voor gender-biases zijn; ten tweede zouden de verwijzingen naar gender-policy in de NWO-documenten suggereren dat er bij NWO al gender-gelijkheid bestaat, hoewel dit niet het geval zou zijn (dit noemen zij de “paradox of equality”); en ten derde zou de mannelijke taal een voordeel voor mannelijke onderzoekers zijn.

    Nu hebben óf Van der Lee en Ellemers gelijk en er is een statistiek significant, maar minimaal, bijna nihil, effect in het nadeel van de vrouwen; óf jullie hebben gelijk en er is helemaal geen significant effect (i.v.m. Simpson’s Paradox, multiple comparisons).

    In beide gevallen is het echter zo dat de voornoemde drie soorten mechanismes nagenoeg geen of überhaupt geen effect op de geslachtsverdeling van subsidiebesluiten hebben. Dat verbaast me niet, want de beoordelingscommissies moeten toetsen of het relatieve aandeel vrouwen bij toekenning met het relatieve aandeel vrouwen bij de indiening overeenkomt.

    Hoe dan ook, de conclusie is dat gender biases – althans in het nadeel van vrouwen – bij NWO geen of bijna geen rol spelen. Daarbij passen ook de gegevens van 2015, waaruit blijkt dat relatief méér vrouwen subsidies kregen dan mannen (maar ook weer op Simpson’s Paradox letten, uiteraard). Dus er is geen aanleiding voor NWO om haar procedure te veranderen, tenminste niet met betrekking tot de behandeling van vrouwelijke wetenschappers.

    Deze conclusie zou uiteraard voor Van der Lee en Ellemers tegenvallen: een vervolgonderzoek of een programma om NWO te verbeteren lijkt dan niet meer gerechtvaardigd. En nou ja, of dat verhaal voor een publicatie in PNAS voldoende is… maar dat moeten natuurlijk de editors beslissen.

  6. Pingback: Franka Buurmeijer
  7. Pingback: movie review buy
  8. Pingback: Tapinradio Crack

Leave a Reply to Daniel Lakens Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.